منطقه‌ای که ممسنی در آن ایجاد شده‌است، اولین بار به خاطر وجود مراتع غنی مورد توجه اقوامی که دارای معیشتی مبتنی بر دام‌داری بوده‌اند، قرار گرفت. به همین خاطر، اولین اقوام ساکن در این شهر قوم شول (جزو اقوام لر) بوده‌اند. در دوره معاصر و با کشف منابع نفتی در حوزه ممسنی، این شهر مورد توجه مجدد قرار گرفت. بافته‌های داری مهمترین صنایع دستی شهرستان ممسنی را تشکیل می‌دهند. قالی‌بافی با طرح‌های ترکی و لری) در این منطقه رواج دارد و بیش تر توسط زنان و دختران تهیه و تولید می‌شوند. گلیم بافی‌و جاجیم‌بافی نیز از دیگر صنایع مهم اهالی ممسنی است که در شهرها و روستاهای اطراف منطقه رایج است. جاذبه‌های متعدد طبیعی به همراه بناهای کهن تاریخی، مهمترین مکانهای دیدنی شهرستان ممسنی را تشکیل می‌دهند. رودخانه‌ها و کوههای متعدد به همراه گردشگاه‌های زیبا، از جمله جاذبه‌های طبیعی شهرستان ممسنی به شمار می‌آیند. گردشگاه دیمه میل باغستان بسیار زیبا و دل‌انگیزی است که اطراف آن پر از گل‌ها و گیاهان معطر و چشمه‌های پرآب است. قلعه سفیدقلعه معروفی که قدمت آن به پیش از عهد عیلامی‌ها می‌رسد، قلعه شاه جهان احمد که به احتمال قوی به دوران هخامنشی یا اشکانی تعلق دارد و دیمه میل یا میل اژدها که قدمت تاریخی آن به دوره سلوکیان یا پارتیان می‌رسد، برخی از مکانهای دیدنی این شهرستان را تشکیل می‌دهند.
محتویات
[نهفتن]- ۱ تقسیمات کشوری
- ۲ درباره ممسنی
- ۳ مراکز آموزش عالی
- ۴ گردشگری
- ۵ جاذبه‌های طبیعی
- ۶ مکانهای دیدنی و تاریخی
- ۷ صنایع و معادن
- ۸ کشاورزی و دام داری
- ۹ مشخصات جغرافیایی
- ۱۰ وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
- ۱۱ پیشینه تاریخی
- ۱۲ الف) دوران قبل از تاریخ
- ۱۳ زبان
- ۱۴ زبان عربی
- ۱۵ فرهنگ
- ۱۶ آداب و رسوم
- ۱۷ قومیت
- ۱۸ آثار تاریخی
- ۱۹ تقسیمات کشوری
- ۲۰ صنایع
- ۲۱ روستاها
- ۲۲ مردم‌شناسی
- ۲۳ منابع
تقسیمات کشوری[ویرایش]
- این شهرستان در سال ۱۳۵۸ که از توابع شهرستان کازرونبود جدا شد و تبدیل به شهرستانی مستقل شد.
- شهرها: نورآباد و خومه‌زار.
- بخش مرکزی شهرستان ممسنی
- دهستان بکش دو
- دهستان بکش یک
- دهستان جاوید ماهوری
- دهستان جوزار
- دهستان فهلیان
شهرها: نورآباد و خومه‌زاربابامنیر
- بخش ماهورمیلانی
- دهستان ماهور
- دهستان میشان
- بخش رستم((در سال ۱۳۸۷ ه. ش به مرکزیت شهر مصیری به شهرستان رستمبا دو بخش مرکزی وبخش سورنا تبدیل شد.))
- دهستان پشتکوه رستم
- دهستان رستم یک
- دهستان رستم دو
- دهستان رستم سه
شهر: مصیری
بخش رستم به شهرستان ارتقاء یافت.
- بخش دشمن زیاری
- دهستان دشمن زیاری
- دهستان مشایخ
درباره ممسنی[ویرایش]
شهرستان ممسنی در غرب شیراز قرار گرفته و آب و هوای آن در شمال نسبتاً سرد و در جنوب گرم است. طوایف فارسی باستان به رهبری خاندان هخامنش در پایان مهاجرت طولانی خود از آسیای میانه در هزاره اول پیش از میلاد در ناحیه آنزان کشور ایلام که شامل ممسنی کنونی بود مستقر شدند. پس از سقوط امپراطوری هخامنشیان بوسیله اسکندر مقدونی، سلوکیان جانشینان اسکندر بر ایران حاکم شدند. دولت سلوکیان در سال ۲۵۰ پیش از میلاد توسط پارت‌ها یا اشکانیان از بین رفت. ممسنی‌ها بخشی از قوم پارت بودند که تحت رهبری خاندان سورن در استان فارس مستقر شدند. در دوره ساسانیان ممسنی بخشی از کوره شاپور بود و مهمترین شهر آن کازرون و نوبندگان بود. سرزمین ممسنی چندین قرن به دلیل سکونت قوم شول «شولستان» نام داشت. از اواخر صفویه به بعد ممسنی به تدریج در منابع جایگزین شولستان گردید. ممسنی‌های استان فارس به زبان لری سخن می‌گویندو دارای چهار طایفه بکش، ماهور میلاتی، رستم، جاویدو دشمن‌زیاری می‌باشند. طوایف زیادی از ممسنی‌ها در استان سیستان و بلوچستان و نواحی مرزی کشورهای افغانستان و پاکستان ساکن اند.
مراکز آموزش عالی[ویرایش]
این شهرستان دارای دانشگاه آزاد اسلامی و پیام نور و پیراپزشکی و آموزشکده فنی وحوزه علمیه امام صادق (ع) ممسنی و حوزه علمیه نرجسیه و دانشگاه دولتی ممسنی.
گردشگری[ویرایش]
شهرستان ممسنی دارای مناطق گردشگری و تاریخی فراوانی از جمله: منطقه زیبا و خوش آب و هوای بوان، نقش تاریخی سراب بهرام، امامزاده شیرمرد، آبشار تنگسا، چشمه دیمه میلددخمه دائو دختر، برج میل اژدها، رودخانه سرابسیاه و... است.
کتیبه‌ها و ته ستون‌های فراوانی در ممسنی وجود دارد. اخیراً نیز در این شهرستان بازماندهٔ چهارمین شهر هخامنشی با نام لیدوما یافت شده‌است. همچنین این شهرستان دارای قدیمیترین میل ایران است که مربوط به دوران ساسانی می‌باشد و میل تنگ اژدها نام دارد. در ضمن نقش سراب بهرام این شهرستان که از شاهکارهای شاپور اول است نیز جزء آثار باستانی به ثبت رسیده‌است.[۲]
نقش باستانی کورونگون(نام قدیم روستایی به نام سه تلان در منطقه منگودرز رستم می‌باشد که قدیمیترین نقش برجسته نیم رخ باستانی ایران مربوط به دوره ایلامیها می‌باشد نیز از آثار تاریخی این شهرستان باستانی است.
همچنین در شمال غربی نورآباد به فاصله تقریباً ۲۵ کیلومتری منطقه‌ای به اسم تنگ‌لله وجود دارد که به علت ناشناخته ماندن کمتر به آن توجه شده‌است. این منطقه با آب و هوای سرد در زمستان و معتدل در تابستان از طبیعت بسیار زیبایی برخوردار است. در این منطقه روستاهای پل مورد، مهرنجان، جویجان، میدان، علیشاهی، تنگسای، جوزار(بکش، جاوید)و نیز آبادی‌های دیگری قرار دارند.
این منطقه دارای بهار طولانی و زیبا است. در بالا و پایین روستاها مناظری بسیار زیبا مانند آبشارهای مرتفع وجود دارد. برای رفتن به این مناطق باید پس از روستا، از میان درختان و باغهای انار و انگور مقداری پیاده‌روی کرد.
همچنین روستای منگودرز در ۳۰ کیلو متری مرکز این شهرستان یکی از جاذبه‌های باستانی این شهرستان می‌باشد. طبق مطالعات باستان شناسان این منطقه در زمان عیلامیان یکی از مراکز مهم اقتصادی و سیاسی منطقه بوده‌است.
جاذبه‌های طبیعی[ویرایش]
- تفرجگاه بوان: تنگ بوان یا بهشت گمشده در حدود ۲۰ کیلومتری از شهر نورآباد می‌باشد این تنگ سرسبز سالانه هزاران نفر از هم میهنانمان را برای تماشای خویش جذب می‌کند. بوان دارای چشمه‌ها وآبشارهای فراوان و دیدنی زیادی هست که در فصل تابستان باعث خنکی این منطقه می‌شوند به طوری که با آن که فاصلهٔ تنگ بوان تا شهر نورآبادبا ماشین حدود ۱۰ دقیقه‌است ولی دمای آن همیشه به طور متوسط ۱۰ درجه از نورآباد خنک تر است. بزرگترین آبشار بوان((آبشار پولکی))نام دارد و پنجمین آبشار بزرگ ایران است.
گردشگاه به علت نزدیکی به جاده اصلی، در محور چهار استان فارس، بوشهر، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد قرار گرفته و امکان دسترسی ساکنان شهرهای پر جمعیت این استان‌ها را در فاصله زمانی مناسب فراهم می‌آورد. زیر حوزه آبخیز وسیع و منطقه جنگلی پر باران بالادست این تنگ، موجب فراوانی آب شیرین و گوارای تنگ بوان شده‌است، به طوری که در طول سال (به ویژه در فصل بهار) از روی اغلب دیواره‌های صخره‌ای تنگ، آبشارهای زیبا سرازیر می‌شوند.
درختان گردوی تنومند باغهای این منطقه، عمری طولانی دارند. بعضی از این درختان تا شعاع ۱۰-۱۵ متری از ورود نور آفتاب به زیر درختان جلوگیری می‌کنند. اختلاف درجه حرارت این تنگه با نورآباد در روزهای گرم تابستان، گاه به بیش از ده درجه سانتی گراد می‌رسد. منطقه نور آباد ممسنی از مناطق گرمسیر محسوب می‌شود و میانگین درجه حرارت آن در تابستان در حدود ۳۰ درجه سانتی گراد بالای صفر است. با این وجود تنگ بوان با دمای حدود ۲۰ درجه سانتی گراد از توانمندی گردشگاهی قابل توجه در جذب گردشگران برخوردار است. از دیگر مزایای این تنگ، راه ارتباطی آسفالته آن است.
- روستای هرایرز در ۱۵کیلومتری جنوب شرقی شهر نورآباد ممسنی واقع شده‌است. این روستا که دارای قدمتی تاریخی است، درسال ۱۳۶۴ دراثر زلزله‌ای ۵ ربشتری قابلیت سکونت را از دست داد و ساکنان آن به شهرکی که توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در جوار روستای خومه زار ساخته شد منتقل شدند و اکنون به استثنای عده‌ای از دامداران، تقریباً خالی از سکنه‌است. ابن روستا در سالهای پر باران یکی از زیباترین تفرجگاهای منطقه، خصوصاًدر فصل بهار است. در این منطقه دو رودخانه پر آب فصلی و چندین چشمه دائمی جریان دارد که محیط سرسبز و دل انگیزی را در مسیر خود به وجود آورده‌اند.
در سالیان نه چندان دور حتی تا یک دهه پس از وقوع زلزله مذکور، تمامی باغات روستا پابرجابود. باغ‌هایی که یک کمربند سبز بر کوه ایجاد نموده بود و چشم هر بیننده‌ای را نوازش می‌داد. اما پس از نقل مکان صاحبان آنها به شهرک هرایرز، روند تدریجی زوال و نابودی این باغات نیز آغاز شد تا اینکه در نیمه اول دهه هفتاد پس از خالی شدن تقریبی روستا از سکنه، این روند شدت گرفت و ظرف مدت کوتاهی تمامی آنها ویران شده و به زمین کشاورزی تبدیل شدند(البته در سالهای اخیر کمتر بدین منظور از آنها استفاده می‌شود). باغ «تاج» تنها بجا مانده این باغات است که موجودیت آن هم مدیون محافظت مستمر مالک باغ است.
روستای هرایرز در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده‌است و موقعیتی کوهپایهای دارد. در شرق و غرب اَن دو دروازه وجود داشته، که به همراه بافت بسیار قدیمی روستا، در اثر وقوع زلزله‌های متعدد و عدم محفاظت، تنها خرابه‌ای از اَن باقی‌مانده‌است. این روستا دارای یک قبرستان بسیار قدیمی است که در آن سنگ قبرهایی مربوط به قرن اول و دوم هجری دیده می‌شود. درکنار این قبور قدیمی، حرم مطهر امامزاده علی علیه السلام نیز واقع شده‌است که همه ساله در روز عاشورا پذیرای عزاداران است.
چشمهٔ سراب باغ که از جمله چشمه‌های دائمی این منطقه‌است، حتی در فصل تابستان نیز به لحاظ محیط خنک و سرسبز اَن و برکه‌ای که در سرچشمه اَن ساخته شده‌است، تفرجگاه بسیار مناسبی برای گذران اوقات گرم سال است. مشابه همین چشمه و محیط اَن به فاصلهٔ هزار متری در منطقه‌ای به نام هرایرز بالایی قرار دارد، که قسمتی از اَب روستا نیز از اَن تأمین می‌شود.
یکی دیگر از ویژگیهای منطقه هرایرز، تنوع گونه‌های گیاهی است. این منطقه همانند بسیاری از مناطق دیگر زاگرس، دارای کوههای پوشیده از درخت بلوط است. درختان بلوط این منطقه برخلاف مناطق سردسیر رشته کوه زاگرس–که عموماً دارای جثه ریزی هستند- به مراتب از تنه و ساقه بزرگتری برخوردار هستند.
- آبشار تنگسا: به فاصله ۱۶ کیلومتری شمال شرقی نورآباد
- تفرجگاه دیمه میل: به فاصله ۷ کیلو متری جنوب غربی نورآباد
- تفرجگاه سراب بهرام: به فاصله ۶ کیلومتری شرق نورآباد
- تفرجگاه تنگه گجستان: به فاصله ۶۰ کیلومتری شمال غربی نورآباد
- تفرجگاه برم شور ماهور: به فاصله ۸۰ کیلومتری نورآباد
مکانهای دیدنی و تاریخی[ویرایش]
جاذبه‌های متعدد طبیعی به همراه بناهای کهن تاریخی، مهمترین مکانهای دیدنی شهرستان ممسنی را تشکیل می‌دهند. رودخانه‌ها و کوههای متعدد به همراه گردشگاه‌های زیبا، از جمله جاذبه‌های طبیعی شهرستان ممسنی به شمار می‌آیند. بنای تاریخی لیدوما، در روستای جنجان که از دوره هخامنشیان بر جای مانده و از مهمترین آثار تاریخی این شهرستان به حساب می‌آید گردشگاه دیمه میل باغستان بسیار زیبا و دل‌انگیزی است که اطراف آن پر از گل‌ها و گیاهان معطر و چشمه‌های پرآب است. قلعه سفید قلعه معروفی که قدمت آن به پیش از عهد عیلامی‌ها می‌رسد، قلعه شاه جهان احمد که به احتمال قوی به دوران هخامنشی یا اشکانی تعلق دارد و دیمه میل یا میل اژدها که قدمت تاریخی آن به دوره سلوکیان یا پارتیان می‌رسد، برخی از مکانهای دیدنی این شهرستان را تشکیل می‌دهند. مکانهای دیدنی و تاریخی این شهرستان عبارتند از: امامزاده در آهنین، امامزاده شاه زاده علاءالدین، بنای عمارت، بنای کل لوله، شهر قدیمی چشمه سردو، قلعه سفید، قلعه شاه جهان احمد، قلعه چرو، قلعه ککا، دیمه میل (میل آزاد یا میل اژدها)، کتیبه‌های کورنگون (کرنگون)، نقش بهرام و پل فهلیان.
صنایع و معادن[ویرایش]
شرکت پتروشیمی ممسنی با مدیریت طرح شرکت مهندسین مشاور تدبیر نیرو در منطقه جونگان واقع شده‌است
صنایع کارخانه‌ای نیز در این منطقه از رونق نسبی برخوردار است کارخانه‌های قند و تلمبه خانه شرکت نفت وشرکت تولیدی شن وماسه فهلیان در این شهرستان وجود دارد. به طور کلی این منطقه نفت خیز بوده و مدتی است که در حد فاصل نور آباد و بابا منیر عملیات حفاری جهت استخراج نفت آغاز شده‌است. به طور کلی از محصولات این شهرستان مقداری برنج، جو، مرکبات و گوشت به نواحی مجاور به خصوص جنوب صادر می‌شود.
کشاورزی و دام داری[ویرایش]
اقتصاد شهرستان ممسنی بر پایه کشاورزی، دام داری و قالی بافی استوار است. آب کشاورزی در این منطقه از چشمه، کاریزها، چاه‌ها و رودخانه‌ها تامین می‌گردد. شرکت پتروشیمی ممسنی نیز در راستای تحقق یافتن این صنعت در این شهرسنات و در سال ۱۳۸۶ احداث شده‌است. مهمترین فراورده‌های کشاورزی آن عبارتند از: برنج، گندم، جو، مرکبات و خرما. در آبادی‌های این شهرستان دام داری رونق بسیار داشته و دام‌ها بیشتر شامل گوسفند و گاو است.
مشخصات جغرافیایی[ویرایش]
نور آباد مرکز شهرستان ممسنی در ۵۱ درجه و ۳۱ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۰ درجه و ۷ دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع ۹۲۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. شهرستان ممسنی از شمال و باختر به استان کهگیلویه و بویر احمد، از خاور به شهرستان سپیدان، از جنوب خاوری به شهرستان شیراز، از جنوب به شهرستان کازرون و از جنوب باختر به استان بوشهر محدود می‌شود. شهرستان ممسنی که مرکز آن نور آباد است دارای دو بخش به نام‌های حومه و ماهور میلاتی است. رودخانه فهیلان مهمترین رودخانه این شهرستان و آب و هوای آن معتدل است. مسیرهای ارتباطی این شهرستان با مناطق اطراف عبارتند از: - راه نور آباد – دو گنبدان به سوی شمال باختری به طول ۱۲۰ کیلومتر. این راه در ۲۰ کیلومتری شمال نور آباد از یک راه به سوی شمال نور آباد به یاسوج متصل می‌شود. - راه نور آباد – شیراز به سوی جنوب خاوری به طول ۱۸۰ کیلومتر - راه نور آباد- بندر گناوه به طول ۲۴۵ کیلومتر. بابا منیر مرکز بخش ماهور میلانی در کیلومتر ۶۵ این راه قرار گرفته‌است. شهرستان ممسنی دارای دو نقطه شهری: مصیری و نورآباد است. جمعیت شهرستان ممسنی در سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۲۰، ۶۲۲ نفر برآورده شده‌است. اهالی این شهرستان از نژاد آریایی بوده و به زبان فارسی با گویش لری سخن می‌گویند. مردم شهرستان ممسنی مسلمان و شیعه مذهب هستند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی[ویرایش]
ممسنی را شولستان نیز خوانده‌اند که به معنای سرزمین شول هاست. شول‌ها یکی از طوایفی بودند که بعد از استقرار در این ناحیه، به این نام مشهور شدند. مرکز ولایتی که ممسنی در آن قرار داشت، شهر شاهپور در چند کیلومتری کازرون بود که نوشته‌اند در زمان تزلزل حکومت ساسانیان، به وسیله ابوسعید کازرونی شبانکاره با خاک یکسان شد. ولی در زمان حکومت سلجوقیان دوباره تعمیر و بازسازی شد و رونق گذشته خود را باز یافت. منطقه‌ای که ممسنی در آن ایجاد شده‌است، اولین بار به خاطر وجود مراتع غنی مورد توجه اقوامی که دارای معیشتی مبتنی بر دام داری بوده‌اند، قرار گرفت. به همین خاطر، اولین اقوام ساکن در این شهر قوم شول بوده‌اند. در دوره معاصر و با کشف منابع نفتی در حوزه ممسنی، این شهر مورد توجه مجدد قرار گرفت.
پیشینه تاریخی[ویرایش]
بنا به اسناد و کتب تاریخی و کاوشهای باستانشناسی و نظریه‌های مردم‌شناسی سابقه تاریخی شهرستان ممسنی به سه بخش منفک می‌گردد.
الف) دوران قبل از تاریخ[ویرایش]
وجود جنگلها و مراتع گسترده، منابع غنی آب و خاک، دشتهای حاصلخیز و کم‌شیب، تنوع آب و هوایی و گیاهی و شکار فراوان همه و همه شرایط مساعد و مطلوبی بودند تا تمدنهای اولیه پیش از تاریخ در این اقلیم پهناور شکل گرفته، رشد و نویافته و قرن‌ها دوام بیاوند و آثار آن تا به امروز بر جای ماند. ممسنی در طول دوران بعنوان پل ارتباطی میان حوزه‌های پارس، خوزستان، کهکیلویه، زاگرس، بوشهر، و خلیج فارس قرار گرفته و می‌توان با تحقیقات علمی و باستانشناسی کلیه فرهنگ و تمدنهای پیش از تاریخ استانهای همجوار را نیز در آن جستجو کرد. آثار بجا مانده از دوران پیش از تاریخ در این شهرستان مربوط به هزارهٔ سوم تا هشتم قبل از میلاد است که در قالب تپه‌های باستانی نمودار است از جمله تپه نورآباد ثبت شده در فهرست آثار ملی مربوط به ۴۵۰۰ سال قبل از میلاد، تل بختیاری در فاصله سه کیلومتری نورآباد (هزاره پنجم قبل از میلاد)، تل جوی نورآباد و تپه دیمه میل مربوط به هزاره سوم و چهارم، تپه کوزه‌گران و دهها تپه و نقطه مربوط به آثار و ابنیه‌های قبل از تاریخ مورد توجه و علاقه کاوشگران و باستانشناسان خارجی و داخلی و معرف وجود اقوام و تمدن قبل از تاریخ در این مرز و بوم است.
ب)دوران تاریخی این شهرستان مربوط به اوایل هزاره سوم پیش از میلاد مسیح می‌باشد که از جمله این تمدنها نقش برجسته کورنگون مربوط به دوره عیلام در دو هزارو چهارصد سال پیش از میلاد- گوردخمه سنگی فهلیان مربوط به دوران ماد در هفتصد سال پیش از میلاد - گوردخمه داودختر روستای مراسخوان مربوط به ششصد و پنجاه سال پیش از میلاد- کاخهای هخامنشی روستای سروان - تل کاخداداد گچگران مربوط به پانصدسال پیش از میلاد- آتشگاه میل اژدها مربوط به دوران اشکانیان در یکصد و بیست سال پیش از میلاد- نقش برجسته سرآب بهرام- شهرتوج- شهر نوبندگان- شهرخوبذان (فهلیان) و سد منصورآباد مربوط به دوران ساسانی می‌باشد.
پ) دوران اسلامی آثار و ابنیه تاریخی اسلامی در اقصی نقاط ممسنی موجودند از جمله آنها می‌توان شهر خفرک و تشگه در شوسنی و مصیری و شهر چهاربازارتل اسپید را نام برد. بنا به گفتار و نوشتار مورخان قرون آغازین اسلامی و غیره سرزمین ممسنی خاستگاه حکومتهای ایلامی - انزانی-مادی- هخامنشی- اشکانی- و سلسله‌های اسلامی بوده و یکی از مراکز مهم فرمانروایان محلی ساتراپی پهناور به شمار می‌رفته‌است. نام قدیمی این شهرستان در بدو تشکیل انبوران و نوبندگان سپس شولستان و در اواخر سلسله صفوی به ممسنی تغییر نام یافت.
زبان[ویرایش]
زبان اکثریت مردم ممسنی گویش لری ممسنی می‌باشد. گونه لری ممسنی از نظر ساختاری به زبان فارسی نزدیک است، زبان ترکی: قشقایی‌های ساکن ممسنی به گویش ترکی قشقایی و لری ممسنی صحبت می‌کنند.
زبان عربی[ویرایش]
ساکنین دو روستای عرب خنیمه و خاکک در دهستان رستم ۲ به زبان عربی تکلم می‌کنند و همچنین به گویش لری هم تسلط کامل دارند.
فرهنگ[ویرایش]
ممسنی متشکل از چهار طایفه دشمن‌زیاری، رستم، جاوید، بکش با فرهنگ طایفه‌ای و عشیره‌ای اعتقادات عمیق مذهبی و دینی توام با آداب و رسوم و سنن نیک چند هزار ساله از ویژگیهای اساسی این فرهنگ است. روحیه غالب در این شهرستان عبارتند از سلحشوری، مهمان‌نوازی، شجاعت و دلیری توام با صفا و صمیمیت روستایی با عرف و عادتهای جمعی و سنتی دارای یک حوزه علمیه با ۷۹ نفر طلبه که از این تعداد ۳۰نفر پسر و ۴۹ نفر دختر بوده و دارای سه مرکز آموزش عالی (دانشگاه پیام نور- دانشگاه آزاد و آموزشکده فنی) و یک کتابخانه عمومی و ۱۳۵ مسجد و ۳ حسینیه و دارای انجمن‌های فرهنگی و هنری من‌جمله انجمن شعر و ادب، نقاشی، خوشنویسی، نمایش و موسیقی می‌باشد
آداب و رسوم[ویرایش]
مردم شهرستان ممسنی همچون سایر مناطق از دیرباز سنن فرهنگی خویش را از گذشتگان به ارث برده و این سنن و آداب و رسوم از بدو تاکنون در شهرستان ممسنی رایج و مردمان این شهرستان به آن پای بند و در اجرای آن راغب و خصایصی از جمله مهمان‌نوازی- شجاعت- صله‌ارحام- از خودگذشتگی- صداقت در گفتار و کردار- دین‌باوری-تعصبات ناموسی-تعصبات مذهبی- تعصبات قومی و طایفه‌ای و رسوم و جشن‌های شادمانه (عروسی و عزاداری) و غیره از مختصات بارز فرهنگ این شهرستان می‌باشد.
قومیت[ویرایش]
ممسنی از چهار طایفه بزرگ لر شامل بکش- جاوید- دشمن‌زیاری و رستم که حدود ۸۰٪ ساکن و ۲۰٪ کوچ رو می‌باشد.
آثار تاریخی[ویرایش]
اثرهای تاریخی شهرستان ممسنی به سه بخش منفک می‌شود.
۱-آثار پیش از تاریخ ۲-دوران تاریخی ۳-دوران اسلامی
آثار پیش از تاریخ شهرستان ممسنی مرتبط با هزاره هفتم تا هشتم پیش از میلاد مسیح می‌باشد و آثار تاریخی آن از دو هزار و چهارصد سال پیش از میلاد مسیح و آثار اسلامی آن از سال ۱۸ هجری تاکنون در خاک و زیر خاک مدفون و پا برجا می‌باشند. مهمترین آثار تاریخی شهرستان ممسنی نقش برجسته کورنگون عیلامی واقع در بخش رستم است که قدمت تاریخی آن یک هزاره پیش از آمدن آریاها به فلات ایران کشانده می‌شود و این نقش طبق کاوشهای علمی مربوط به ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد برآورده گردیده‌است. دومین اثر مربوط به داودختر یا (دی و دوور) است که تاریخ آن مربوط به ۶۵۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌باشد. بر خلاف مقابر هخامنشی در تخت جمشید و نقش رستم که همه از یک طبقه ساخته شده‌اند مقبره داودختر از دو طبقه عالی ساخته و پرداخته شده‌است که بسیاری از محققان اروپایی دربارهٔ او نظریاتی ابراز نموده‌اند.
سومین اثر کاخ هخامنشی سروان و تل کاخداداد گچگران می‌باشد که قدمت تاریخی آنها مربوط به ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح برآورد گردیده‌است. چهارمین اثر تاریخی آتشکده میل اژدهای اشکانی می‌باشد که در ۱۲۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده‌است. پنجمین اثربناهای تاریخی اسلامی می‌باشد که از قرون آغازین اسلام این بناها ساخته و پرداخته گردیده‌اند بطوریکه این ابنیه‌های تاریخی در جای جای ممسنی به وفور قابل رویت و پا برجا هستند.
این شهرستان از شمال به شهرستان سپیدان و استان کهکیلویه و بویراحمد و از غرب به استانهای کهکیلویه و بویراحمد و بوشهر و از جنوب به شهرستان کازرون و استان بوشهر و از شرق به شهرستانهای شیراز و سپیدان محدود است.
شهرستان ممسنی دارای دو شهر به نام نورآباد و مصیری است وسعت شهرستان ۸۰۰۰ کیلومتر مربع و (۵/۵ درصد) کل مساحت استان را به خود اختصاص داده‌است.
تقسیمات کشوری[ویرایش]
دارای چهار بخش می‌باشد:
بخش رستم شامل: دهستانهای رستم۱، رستم۲، رستم۳ و پشتکوه رستم.
بخش دشمن زیاری شامل: دهستانهای دشمن‌زیاری و مشایخ
بخش ماهورمیلاتی شامل: دهستانهای ماهور و میشان
بخش مرکزی شامل: دهستانهای بکش۱، بکش۲، جاوید ماهوری، جوزاروفهلیان. شهرستان ممسنی دارای قریب به ۶۰۰ روستا می‌باشد.
شهرستان ممسنی از نظر اقلیمی دارای سه اقلیم است: ۱-اقلیم گرم و خشک: این اقلیم محدوده‌ای از شهرستان را که در مجاورت با شهرستان گچساران، گناوه و نواحی ساحلی را زیر پوشش دارد.
۲-اقلیم معتدل و مرطوب: این اقلیم محدوده‌ای از شهرستان را که در مجاورت شهرستان کازرون و استان کهکیلویه و بویراحمد واقع شده و دشتهای حاصلخیز مصیری، نورآباد، فهلیان، دهنو از جمله این مناطق است.
۳-اقلیم سردسیری بخش دشمن‌زیاری، همجوار با شهرستان سپیدان
۴-حداکثر دما در مردادماه ۵/۴۱ درجه سانتی‌گراد و حداقل دما در دیماه ۵/۴ درجه سانتی‌گراد بوده و میانگین بارندگی شهرستان ۵۵۰ میلیمتر ارسال می‌باشد.
شهرستان ممسنی کوهستانی بوده‌است که جهت آنها همان جهت عمومی کوههای زاگرس است که از شرق به سوی غرب کشیده شده‌است و هر چه به طرف غرب و جنوب غربی ادامه دهیم از ارتفاعات کاسته و بر وسعت دره‌ها و اراضی کوهپایهای افزوده می‌شود.
مهمترین ارتفاعات شهرستان عبارتند از:
کوه رنج، کوه زرآور، کوه تاسک، می‌باشد.
رودخانه و دریاچه‌ها:
مهمترین رودخانه‌های شهرستان عبارتند از رودخانه فهلیان، رودخانه کتی، رودخانه تنگ شیو، رودخانه سرآب سیاه، و همچنین از تالابهای برم‌شور در غرب بابامنیر و هفت برم در بخش دشمن‌زیاری می‌توان نام برد.
صنایع[ویرایش]
در نوراباد صنایع دستی زیبا وجذابی از جمله قالی بافی " گلیم بافی وگبه بافی وجود دارد. در این میان فرش دستی ترکان قشقایی زبانزد خاص وعام است.
روستاها[ویرایش]
دهستان عرب(شامل روستاهای عرب سفلی وعرب خاکک وعرب وسطی می باشد)
باباگورین (قدیمیترین روستای رستم)
- آب پخشان
- روستای گلگون
- رازیانه کاری
- روستای میدجان (پشتکوه رستم بخش سورنا) دارای آب و هوای خوب و چشمه سارانفراوان و چشم نواز
- کرم اباد(بخش رستم)
- اکبری(بخش رستم)
- دهنومرکزی(دهنوغلوئی)این روستا دارای امامزاده‌ای است به نام شاهزاده میر احمد که از نوادگان موسی بن جعفر می‌باشد این امام زاده در شمال روستا قراردارد. دارای طیعتی بکر ودست نخورده‌است. این روستا دارای تپه باستانیبرج می‌باشد که در گویش محلی به ان تل برج می‌گویند
- منصورابادعلیا
- بوان و سرحدات(چاه چنار، چاه توت و تل انجیر)
- *جونگان از چهار روستا تشکیل است که در جنوب شرقی نورآباد قرار دارد ۱ روستای پودنک ۲ روستای تل خندق ۳ روستای دم قنات ۴ روستای شور در سال ۱۳۸۷ گلنگ تاسیس شرکت پترو شیمی در این روستا به زمین زده شده‌است که دراین صورت یکی از قطبهای مهم صنعتی در ایران خواهد شد.(انشاالله) این منطقه از شهرستان نورآبادممسنی دارای آب وهوای معتدل وخوبی است ودارای امتیازات شبکه آبرسانی قوی " برق و دارای شبه تلفن فیبر نوری می‌باشد و به زودی انتقال خط گاز به این منطقه شروع خواهد شد.
- پادرازجاوید
- مورکی جاویدوید
- بلوط جهانه جاوید
- دشت رزم جاوید
- بهلو جاوید
- گوسنگان جاوید
- فهلیانچاهکی
- پل فهلیان
- تل گرفهلیان
- شیراسپاری
- سراب بهرام
- شاه داود
- دهک
- تل خزانه
- گچگران
- قلعه کهنه
- سرنجلک
- میرزامحمدی
- سرن آباد (سرنوا)
- ده گپ
- کوپن
- دودک(اسلام آباد)
- بابامیدان
- منگودرز شامل روستاهای سه تلان، تل سفید، تل افغانی، بیدگرد وشهرک گودرز
- گوراب
- باقری
- شوسنی
- میرخیراله
- شاهجهان احمد
- عبدالهی(علیاوسفلی)مشهور به اودلی
- جعفرآباد
- کراشوب
- دولت آباد
- زیردو از ۷ روستای شیخی، تل کهنه، دوکناران، بخس، میانه، نسه و برآفتاب تشکیل شده‌است. این دهستان از مناطق خوش آب وهوا بوده و دارای مکانهای گردشگری متعددی چون سرچشمه‌ها و همچنین دارای مناطق تاریخی چون کره پهلوان و تپه تل کهنه می‌باشد.
- بردنگان از ۸ روستای: آب مروارید، نرمون، چمگز، میانه، کوشه، نارنجان(جاهای دیدنی زیادی دارد)، پیردان، باطون، گردنتل و سعادت آباد.
- عالیوند
- باجگاه(قلعه بجی)
- هفت قلعه جنجان(جنجان)
۱. جنجان مرکزی ۲. گردنه ۳. دوازدهی ۴. سربیشه ۵. میانه ۶. قلعه نو ۷. سروان (سورون) بزرگترین و کهنترین روستا که لیدوما در همین پهنه جای دارد
- دهنو سادات(بخش رستم)
- حسین آباد
روستاهای تنگ لله به ترتیب: * آب پخشان(شامل سه روستای آب پخشان، گوراب و گاوپیازی)
- اسلام آباد
- گراب(garrab)
- آب بلوط
- برآفتاب(شیخ محمد)
- بابا پیری
- شیرین
- نارک(narak)
- چم زیتون(cham zaitun)
- دره گرم(darreh garm)مردم این روستا از مغول ها به جا مانده اند
- زیرزرد(zirzard)
- پل مورد(دارای آثاری از دوره صفویهو چشمه آب مصفی و باغهای انجیر)
- رودکی(که به غلط روبهکی ثبت شده)دارای مراتع زیاد برنج کاری
باباگورین
- مهرنجان
- جویجان
- جوزار
- مال حاجی
- دیر میر
- علیشاهی جاوید
- خرنگان
- رجالو
- کلگاه علیا
- کلگاه سفلا (دمقنات)
- مال محمود
- چمگل
- دیمه میل
- آهنگری
روستای دشت (پشتکوه رستم)
- سوراب (سورو)
- پیر سرخ
- دورگ اتابک
- دهستان چهارطاق
کناره نوگک بکر گلبابکان تیرازجان پرین امیرایوب انصاری شیربیم توتستان
- روستای تل بندو(شهرستان رستم)
روستای دزک شهرستان رستم
مردم‌شناسی[ویرایش]
شهرستان ممسنی دارای بافت سنتی و طایفه‌ای است. طایفه‌های بکش، جاوید، رستم، دشمن زیاری و ماهور میلاتی از آن جمله‌اند.
مردم این ناحیه از قدیم به تفنگ و اسب علاقه‌مند بوده‌اند. گویش محلی این منطقه لری است که البته باید توجه داشت که این گویش با گویش لری لرستان تفاوت فاحشی دارد. لری ممسنی شباهت بسیار زیادی با گویش لری بویر احمدی و بختیاری دارد.
کشاورزی در این شهرستان بسیار پر رونق می‌باشد و از آب رودخانه فهلیان اکثر زمین‌های خود را مشروب می‌کنند اکثر اوقات گندم و برنج می‌کارند. این شهر دارای زمین‌های فراوان فاریاب می‌باشد. شهر مصیری یکی از شهرهای این شهرستان می‌باشد که در راه شیراز به اهواز واقع می‌باشد. این شهر درزمانهای قدیم به صورت ارباب ورعیتی اداره می‌شده که کدخدای آن مشهدی علیمحمدابن جهان احمد در زمان خود زبان زد خاص وعام بوده که نام وی در اسناد وکتب تاریخی مربوطه ثبت شده‌است که از آن جمله می‌توان ازقرارداد بین خوانین و کدخدایان ممسنی با حاج معین التجار بوشهری یاد نمود.
- (از طوایفی که در گذشته‌های دور و به جهت حکمرانی به استانهای دیگر فرستاده شده‌اند می‌توان به طایفه سرابندی و شهرکی اشاره کرد. طایفه سرابندی اکنون پس گذشت دوران و سیر حکومتی منصفانه‌ای که داشته‌اند همچنان در سیستان پابرجا هستند. طایفه شهرکی نیز که از تیره سرابندی بوده و به نمایندگی از انان مدتی به حکومت کرمان اشتغال داشتند اکنون با نام سیف الدینی. شهرکی. سیستانی در استان کرمان و بیشتر شهرستان زرند ساکن هستند. عده‌ای از این ایل نیز بنا بر دلایلی سیاسی به لرستان کوچانده شدند.
welcome
